ضرورت فهم مشهد به عنوان شهر تمدن ساز

مشهد را باید با افق تمدنی و عقبه تاریخی و فرهنگی خاص آن شناخت و تحلیل کرد، اما متأسفانه بیشتر مسئولان و نخبگان چنین نگاهی به مشهد ندارند. در بهترین حالت، مشهد را شهری زیارتی می‌دانند که باید در آن به امور مسافران رسیدگی شود یا با تعابیری مثل مشهد مقدس و جایگاه قدسی امام رضا (ع) به آن توجه می‌شود، بدون اینکه این تعابیر الزاماتی در حوزه سیاست گذاری و اجرا داشته باشند.

سؤال این است که مشهد را چگونه باید دید و فهمید؟ افق دیگری که برای فهم مشهد باید به آن توجه کرد، درواقع فهم بعد جهانی مشهد است و اینکه مشهد باید به مثابه جهان شهر فهمیده و دیده شود، زیرا مشهد را فقط ایرانی‌ها و حتی فقط شیعیان از خودشان نمی‌دانند. بلکه بسیاری از مسلمانان جهان و حتی غیرمسلمانان به مشهد و حضرت رضا (ع) علقه دارند؛ بنابراین مشهد را در وهله اول باید به عنوان جهان شهر فهمید؛ شهری که پر از ظرفیت‌های بین المللی است.

بعد دیگری که در فهم مشهد بسیار مهم است، بعد تاریخی مشهد است. مشهد شهری نوپدید نیست. مشهد عقبه تاریخی بلندمدتی دارد که این عقبه تاریخی ظرفیت‌های فوق العاده فرهنگی را هم برای مشهد به ارمغان آورده است؛ بنابراین بعد مهم دیگر هویت مشهد، بعد تاریخی آن است که متأسفانه کمتر به آن پرداخته می‌شود. چه تاریخ حضور امام رضا (ع) و تحولات تاریخی صدر اسلام به ویژه در دوره عباسیان در مشهد که به مثابه پایتخت در آن زمان نقش ایفا می‌کرده است و چه دوره‌های بعدی. به عنوان مثال، شخصیتی مثل ابوالقاسم فردوسی و تاریخ زندگی فردوسی و مهم‌تر از آن روایتی که فردوسی از تاریخ و فرهنگ ایران زمین دارد، همه از ابعاد فرهنگی تاریخی خاص مشهد حکایت می‌کند.

خصوصیت سوم، بعد اجتماعی و فکری و جریان ساز مشهد است که دست کم در دوره معاصر، چه قبل از انقلاب اسلامی و چه بعد از آن، یکی از کانون‌های جریان ساز فکری و انقلابی مشهد بوده و هست؛ بنابراین می‌بینیم بسیاری از رسانه‌های معاند درحال تصویرسازی و تخریب تصویر مشهد هستند، زیرا به اهمیت جایگاه مشهد پی برده اند و دست کم به جایگاه مشهد در جریان سازی اجتماعی آگاه هستند. از کنارهم قراردادن این ابعاد، یعنی بعد جهانی، تاریخی فرهنگی و فکری و جریان سازی اجتماعی مشهد، می‌خواهم تعبیر کنم که مشهد نه تنها فراتر از جهان شهر است، بلکه باید به عنوان شهری تمدنی و تمدن ساز فهمیده شود.

متأسفانه به جای توجه به این سرمایه بزرگ فرهنگی هویتی و تمدنی، بیشتر به مشهد از زاویه دید اقتصادی و سیاسی توجه می‌شود که باید درباره آن تجدیدنظر شود، آن هم وقتی که جریان‌هایی تلاش می‌کنند ابعاد سیاسی به ویژه اختلافات فرهنگی قومی و مذهبی مشهد دائم به چشم بیاید و متأسفانه در بسیاری از اوقات خیلی از مسئولان هم در دام این نگاه‌ها می‌افتند.